تبریز امروز:
عینالی کوه سرخ پس زمینه ی تبریز در حال نابودی است ، طرح ساخت و ساز بدون لحاظ حد ارتفاع گیری در آن موجب می شود تا حریم منظر تبریز در اختیار ساختمان ها قرار گیرد و شهر بدون داشتن منظر کوهستان تنها به ساختمان های بی حال و سرد بنگرد!
سرخاب به جای تبدیل شدن به منطقه ی دست نخورده و پارک ملی فرصت تاراج را یافته است ، حتی تیغ های گسلی آن نیز نتوانسته است ، آن را محافظت کنند و طرح بزرگ و ملی پارک ملی سرخاب در حال فروپاشی می گردد.
***
سرخاب عینالی یکی از مهمترین عناصر طبیعی، تاریخی و بصری شهر تبریز است؛ عنصری که نهتنها مرز شمالی شهر را تعریف میکند، بلکه قرنهاست بخشی از حافظهی جمعی و هویت مکانی تبریز را شکل داده است. این کوه همواره در خط آسمان شهر حضور داشته و نقش یک نشانهی طبیعیِ پایدار را برای شهروندان ایفا کرده است.
با این حال، در سالهای اخیر، آغاز و گسترش ساختوساز در دامنهها و یالهای جنوبی عینالی، نگرانیهای جدی دربارهی حذف تدریجی این کوه از منظر عمومی شهر ایجاد کرده است؛ پدیدهای که در صورت تداوم، پیامدهایی جبرانناپذیر برای هویت شهری تبریز بههمراه خواهد داشت.
در اصول پذیرفتهشدهی شهرسازی و طراحی شهری، مفهومی با عنوان «حفاظت از خط آسمان» و «محورهای دید» وجود دارد. بر اساس این اصول، در شهرهایی که در مجاورت کوه یا عوارض طبیعی شاخص قرار دارند، نباید ساختوساز بهگونهای انجام شود که دید عمومی شهروندان به این عناصر طبیعی مسدود شود.
در مورد تبریز، کوه عینالی بخش اصلی خط آسمان شهر را تشکیل میدهد. هرگونه ساختوساز مرتفع بر روی شیبها و یالهای مشرف به شهر، بهتدریج این خط طبیعی را با تودههای ساختمانی جایگزین میکند. نتیجهی چنین روندی آن است که شهروندان، بهجای کوه، تنها ساختمانهایی را ببینند که بر فراز ارتفاعات نشستهاند؛ یعنی حذف بصری کوه از زندگی روزمرهی شهر و تعدی به حریم منظر شهر و شهروند!.
این حذف، صرفاً یک مسئلهی زیباییشناختی نیست، بلکه بهمعنای تضعیف هویت مکانی تبریز و قطع پیوند بصری و روانی شهر با محیط طبیعی پیرامون آن است.
موضوع زمانی نگرانکنندهتر میشود که بدانیم کوه عینالی در مجاورت مستقیم گسل فعال شمال تبریز قرار دارد؛ یکی از خطرناکترین گسلهای فعال کشور که سابقهی زمینلرزههای مخرب آن در تاریخ تبریز ثبت شده است.
مطالعات زمینشناسی نشان میدهد که:
ساختوساز در پهنههای نزدیک به گسل، ریسک لرزهای را بهطور قابل توجهی افزایش میدهد؛
خاک دامنههای عینالی ناپایدار است و هرگونه خاکبرداری، راهسازی و تغییر شیب طبیعی میتواند خطر رانش زمین را تشدید کند؛
تمرکز جمعیت و سازههای سنگین در این محدودهها، پیامدهای زلزلههای آینده را بهشدت تشدید خواهد کرد.
از منظر مدیریت ریسک، توسعهی ساختمانی در این نواحی نهتنها غیرایمن، بلکه مغایر با اصول بدیهی برنامهریزی شهری و ایمنی عمومی است.
واقعیت این است که حذف تدریجی کوه عینالی از منظر شهر، یک فرآیند طبیعی یا اجتنابناپذیر نیست؛ بلکه نتیجهی نبود ضوابط الزامآور برای حفاظت منظر شهری و کنترل ارتفاع ساختوساز است.
در غیاب:
تعریف رسمی «حریم دیداری کوه عینالی»
محدودیت ارتفاع مبتنی بر توپوگرافی و خط آسمان
و تعیین پهنههای ممنوعهی ساختوساز در مجاورت گسل
تصمیمهای موردی و پروژهمحور، بهتدریج منجر به تخریب یک دارایی عمومی غیرقابل بازگشت میشوند.
کوه عینالی فقط یک کوه و پدیده ی طبیعی نیست؛ بخشی از هویت تاریخی، بصری و روانی تبریز است. حذف آن از منظر شهر، بهمعنای از دست دادن یکی از آخرین پیوندهای شهر با طبیعت پیرامونیاش خواهد بود.
حفاظت از منظر عینالی و جلوگیری از ساختوسازهای مرتفع در دامنهها و یالهای آن، نه اقدامی ضد توسعه، بلکه تلاشی برای توسعهی مسئولانه، ایمن و مبتنی بر منافع عمومی است.
تأخیر در اقدام، به معنای پذیرش خسارتی است که دیگر امکان جبران آن وجود نخواهد داشت.
